Gud vil det - DISM 145 år

Den indre Sjømannsmisjon (DISM) har ei sterk og lang historie.
For 145 år sidan, 12. januar 1880, vart organisasjonen stifta. 

Av: Oddbjørn Pedersen FOTO: DISM bildearkiv

Ønskeleg og nødvendig
I forskjellige variasjonar har vi lese om fiskarmøtet om bord i jekta Anna Onarheim i Eidsfjord  hausten 1879. Dei sakene som var drøfta der, la grunnlaget til eit opprop om å sette i gang eit sosialt og evangelisk arbeid i fiskeværa. Oppropet vart fanga opp m.a. av dei styrande i Bergens Indremisjon, og  i eit møte i januar 1880 kom saka opp til drøfting.  I møte 12. januar 1880 kom dei fram til at eit organisert arbeid mellom fiskarane i høg grad både var ønskeleg og nødvendig. Møtet var samde om at arbeidet måtte etablerast som ei sjølvstendig eining med  styre, arbeidarar og eigen økonomi. Det vart samstundes valt ein komité som skulle  føre saka vidare.

Komiteen, eller Centralkomiteen som den vart kalla, konstituerte seg seinare med formann, kasserar og sekretær. Det vart og vedteke statuttar for den nye organisasjonen

Desse statuttane stod ved lag heilt til 1899. Då vart det innført nye lover for organisasjonen. Dette skjedde på møte i Bergen 6-7.juli 1899.

"ANNA ONARHEIM": Ombygd, og med innsett motor. Biletet stammar frå Kvitsøy.

«... utrustet til en sådan gjerning»
Skipper Ommund Jøssendal var den første som vart tilsett som emissær i misjonen.  Centralkomiteen sin formann, sokneprest Emil Meyer, laga til eit sirkulære som vart sendt ut til aktuelle prester om tilsettinga. I skrivet er det m.a. sagt: «I ham har Centralkomiteen funnet en mann der av Gud er særlig utrustet til en sådan gjerning. Gud velsigne hans arbeid, og la oss lenge få beholde han». Dette måtte sjåast som ei oppmoding til prestane om at dei måtte ta vel imot Ommund Jøssendal.

«Prøvet i havsnød»
Mellom kvalifikasjonane  som vart lagt til grunn for tilsette i misjonen var m.a. å ha kjennskap til fiskarane sine kår og «prøvet i hva det vil si å være i havsnød». Dette var og lagd til grunn då jekteskipper Mons Olsen vart kalla til arbeidar i misjonen noko seinare. Olsen fekk si første fullmakt og reiserute i februar 1882. Han viste seg å vere eit særs dyktig reiskap  for misjonen.

Ole  Løvold frå Batnfjorden fekk kall til å bli emissær i misjonen  i 1884. Han var då 38 år gamal. Ole Løvold gjorde imponerande inntrykk når han tok ordet i ei kristeleg forsamling.

Det var ikkje etablert noko organisert kontaktnett i misjonen i den første tida. Difor var det ikkje enkelt for emissærane å ta seg fram. Men etter kvart vaks det litt etter litt fram foreiningar og kontaktar. Etter dei første 7 åra, var det kome 9 menn i teneste. Gåveinntektene hadde då vakse opp til omlag kr. 7-8000 om året.

Mons Olsen
Allereie i 1879 hadde Lutherstiftelsen sendt ein person til Island. Han drog omkring i sildefjordane og vitja dei norske fiskarane der. Dei gode tilbakemeldingane gjorde sitt til at Haugesund foreining for DISM tok opp tanken om å sende ein emissær til Islandsfiske allereie i 1881. Centralkomiteen såg positivt på oppmodinga frå Haugesund og komiteen gjorde vedtak om at Mons Olsen, på visse vilkår, skulle dra over til Island. Sildefisket på Island auka berre på og alt i 1884 var det omkring 3-4000 fiskarar som var engasjert der med omlag 200 fartøy.  På grunn av ringe farkostar, storm og uver under overfarten og på felta, vart dette fiske etter kvart mykje redusert,.

På si vitjing i Tromsø i 1882 hadde Mons Olsen vore med å stifte foreining. Seinare besøkte han byen kvart år på reisene sine nordover. Han kom etter kvart og i eit fortruleg og broderleg tilhøve til prestane i Tromsø og til biskopen Bøckman. Med stor støtte frå geistleg hald lukkast det for Mons Olsen å få eit tilbod om å leige eit høveleg hus som kunne brukast til ein heim for tilreisande fiskarar. Leiga var kr. 6000 pr. år. Centralkomiteen slutta seg til  forslaget. Dette var den første  fiskarheimen for DISM. Den vart vigsla av biskop Bøckman 29. mars 1897.

Mons Olsen laga ein plan for oppretting av 4 fiskarheimar i Lofoten og Finnmark: Svolvær, Henningsvær, Vardø og Mehamn.

TIL ISLAND: Mons Olsen.

28 stasjonar
Fiskarheimane vart eit viktig bruhovud for misjonen si verksemd. Forkynning av evangeliet skulle gå hand i hand med  sosiale og velferdsmessige arbeid. Den første tida var det og knytt sjukesøster til heimane som skulle ta seg av dei helsemessige sidene av fiskarane sine behov.

I 1980 hadde DISM 28 stasjonar, 17 med heilårsdrift og 11 med sesongdrift. Det var då heilårsdrift i Båtsfjord, Honningsvåg, Skjervøy, Svolvær, Stamsund, Reine, Røst, Kristiansund, Ålesund, Fosnavåg, Bergen, Haugesund, Rubbestadneset, Porsgrunn, Leirvick på Shetland og Havly Sjøfartsheim i Stavanger. Havly Stavanger var eit fellestiltak mellom Stavanger Hamnemisjon og DISM.  Eg gjer merksam på at desse fiskarheimane var rekna som hotell: Havly Honningsvåg, Havly Svolvær, Havly Ålesund og Havly Stavanger.

MANGE GRYTER: Tusenvis av middagar er laga på fiskarheimane opp igjennom åra.

Oppretting av kretsar
Omkring hundreårsskiftet hadde DISM fått så mange foreiningar og stasjonar at Centralkomiteen meinte det var på tide å dele arbeidsfelta inn i kretsar. Gjennom lovendringar var det lagt til rette for dette. Allereie hausten 1899 vart Nordmøre krets oppretta. Etter dette gjekk det slag i slag med oppretting av kretsar. Dei neste kretsane som var oppretta var: Karmsund, Bergen, Sunnmøre, Stavanger og Namdal m. fleire. Foreiningstalet låg i 1970 på omlag 2000. Med inndeling til kretsar  var det og naturleg med tilsetting av leiarar for kretsarbeidet. Etter 1900-talet vart misjonen etter kvart særs omfattande med bygging av fiskarheimar og nye folk som kom inn i arbeidet.

 Mons Olsen var  som tidlegare  nemnt ein dugande  person som stadig såg nye oppgåver og driftsområde.  Hans verke i misjonen rakk fram til sommaren 1911. Den første Elieser var også kosta i hans tid. Olsen hadde ei tenestetid i misjonen på omlag 30 år.

Mikkel Skjelanger
Mikkel Skjelanger kom inn i arbeidet i 1915. Han var kjent for å vere ein betydeleg forkynnar som i særleg grad fekk bruke sine gåver på fiskarheimane og om bord i betelskipa. Han har fortald at han såg fram til ei teneste i DISM. I 1915 fekk Mikkel Skjelanger kall frå misjonen. «Jeg tok imot kallet med glede», har han sagt. Skjelanger arbeidde i misjonen i 46 år, som styrar på fiskarheimar, reisesekretær, som reiseleiar og organisator for Nordkapp-turar med «Elieser 4» og «Elieser 5». Hans forkynning av det gamle evangelium om synd og nåde var sentral og varm.

Oliver Dahl-Goli
Oliver Dahl-Goli kom inn som reisesekretær i 1927. Like etter vart han tillagt oppgåver som sekretær i hovudstyret. Under generalforsamlinga i Trondheim i 1932 vart Goli tillagt tittelen «Generalsekretær». Goli viste seg å vere ein framifrå leiar. Andre tilsette hadde stor respekt for han. Goli hadde ei teneste i misjonen på nær 30 år. Dahl-Goli var tidlegare ein kjent og akta forkynnar i Det vestlandske indremisjonsforbund. Han fekk gje heile si kraft og styrke og sine rike leiargåver til Den indre Sjømannsmisjon. Eg hugsar godt Dahl-Goli. Han var ofte i Romsdal krets som forkynnar på kretsårsmøte. Ein levande og sentral vekkingsforkynnar.

Betelskipa
Sidan 1903 har Betelskipa vore misjonen sitt varemerke. Ein god ven av meg sa det slik: «Når vi stod på åkeren og såg den kvite skuta kom innover fjorden, stoppa vi arbeidet, og tok av oss lua.» Min barndomsheim låg like ved skipsleia i ytre Romsdal. Når Elieser kom i leia heiste vi flagget.

Ein nyskapning. Frå først av målbare av Mons Olsen. Han var ein ihuga talsmann for fiskarheimane, men når fisket slo til i eit anna fiskevær der det ikkje var fiskarheim, tenkte han «Me må finne ei løysing med flytande Fiskarheim».

Mons Olsen var god ven med hamnefogden i Bergen. Hamnefogden hadde ein fot innan reiarlaget til skuleskipet «Bjørgvin» som i denne tida var til sals.

Tilbodet kom nokså raskt. Misjonen skulle få kjøpe skuta for kr. 4000. Hovudstyret aksepterte tilbodet. Eg antar at dette var i 1902, men skipet skulle vølast og ombyggast med forsamlingssal og sjukestove m.m. I 1903 vart skipet sett i drift. Eit skip utan motor eller annan framkomstmiddel. Men  velvillige dampskips-kapteinar visste råd. Dei sa seg viljuge til å buksere den store kvite svana til hamner der fiskarane samlast.

Innkjøpstidspunkt og virketid for Betelskipa er slik:

«Elieser 1»   1903 - 1913

«Elieser 2»   1918 - 1938

«Elieser 3»   1923 - 1939

«Elieser 4»   1939 - 1990

«Elieser 5»   1948 - 1963

«Elieser 6»   1992 -

 «Elieser 5» fekk etter måten ei kort levetid.  Etter 5 års drift vart det gjort vedtak om å selje skipet på grunn av store drifts- og vedlikehaldskostnader. Siste gong «Elieser 4» og «Elieser 5» låg saman ved kai, var under landsskjærgardsstemnet i Ålesund i august 1963. Det var fullsett av folk på kaien i Ålesund då skipa kasta loss. «Elieser 5» sette kursen sørover og «Elieser 4» nordover.  Ei vemodig avskilsstund for mange. Som så ofte før ved skipsavgang song misjonsvenene songen «Navnet Jesus blekner aldri». 

«ELIESER 5», 17. NOVEMBER 1948: I salongen, straks før innviinga av «Elieser 5». F. v. generalsekretær O. Dahl-Goli, hovedstyreformann kjøpm. Oscar Wilhelmsen, nestform. kjøpm. T. Anfindsen, kjøpm. Ragnvald Stamnesvik og landssekr. M. Skjelanger.

Oslo Sjømannskyrkje
Eg finn grunn til å nemne Oslo Sjømannskyrkje som var gjeve som gåve til DISM i 1954. Dette var ein særs verdfull eigedom. Den låg ute på Bygdøy i Oslo og hadde m.a. strandlinje mot fjorden.    

Kyrkja hadde eige styre og hadde regelmessige gudstenester, møte og ymse andre arrangement. Kyrkja hadde kyrkjerom, forsamlingssal og kjøkken i første høgda og toalett og garderobe i underetasjen. I inngangsportalen til eigedomen var det portnarbustad. Ein god og tenleg eigedom, med etter måten, mykje aktivitet i den tida DISM var eigar. Men misjonen trong pengar. Vedtaket om å selje kyrkja vart gjort på landsmøte i 2014. Avgjerda var ikkje enkel. Misjonsvenene i Oslo vart særs leie for dette og etter kort tid mista misjonen sitt fotfeste i Oslo-området. Over 50 millionar kroner kom etter salet inn i misjonskassa. Ein god del av salssummen vart brukt til å sanere gjelda som misjonen hadde på denne tida, men det stod att ca kr. 37 mill. kroner. Dette har vore brukt til å dekkje opp underskott i misjonskassa. Etter 10 år er nesten heile salssummen smuldra bort.

Personalgalleri
I ein slik gjennomgang burde mange kvinner og menn fått sin velfortente heider, men plassen tillèt ikkje dette. For mange av dei eit nådekall som varte livet ut. Eg kjende mange av dei. Eg vaks opp i ein DISM-heim - der bestefar hadde vore kaptein på «Elieser 2», etter avslutta teneste ombord i 1938 reiste han som forkynnar til sjukdom sette han til side. Far var i fleire år matros om bord i same båten - det var der mor og far møtte kvarandre. Eg hugsar generalsekr. Oliver Dahl-Goli og høyrde han tale. Elias Nygard-Sture, Sverre Stura, Odd Zakariassen, Knut Oldeide, Einar Syltesæter, Axel Remme  med mange, mange fleire. Tenk på alle kvinnene som var med og utretta eit stort arbeid på fiskarheimar og i foreiningsarbeidet. Trufaste formidlarar av Kristi kjærleiks og nådeevangelium.

Frå minneverd
Fyrste gong eg var med på eit større DISM-stemne var landsskjærgardsstemnet i Fosnavåg i 1959. Vi gjekk om bord i «Elieser 5» i Molde. Skipet var fullsett av folk og alle lugarane var opptekne. Hovudtalar var prost Alfred Oanes. Tema i bibeltimane hans var Salme 65 vers 10: «Guds bekk er full av vatn».  Eitt år var eg med «Elieser 5» til kretsårsmøte i Åndalsnes.

Elieser kryssa fjordane og tok inn passasjerar. I Molde kom det mange om bord. Mellom anna ein mann som bar ein stor trekkspelkoffert. Han sette seg på bakken framme, tok ut trekkspelet og let tonane løfte oss ut av tankeverda «Er ditt liv innviet til Jesus, Er du fyllt med hans kjærlighets ånd. Går velsignelsens strømmer til andre - gjennom både din munn og din hånd. Levende vannstrømmer Frelser fra deg - led dem til tørstende sjeler ved meg. Din vil jeg være - kar til din ære - alt du meg gav være Helliget deg.»

Det var overflødig med song og ord - me kjende songen.
Ved avsluttinga av møtet søndag var det avreise. Landfolket fann vegen til kaien der Elieser låg. Passasjerane fylte opp på under- og overdekk. Medan skipet seig sakte frå kaien, stemte folket i «Navnet Jesus blekner aldri, tæres ei av tidens tann ...» Dette var indre Sjømannsmisjon.

Eg tok opp på band tidl. landsungdomssekr., fiskarheimsstyrar og kretssekr. Einar Syltesæter like før han døydde. Han var utruleg flink å fortelje - eit levande leksikon. Han fortalde frå Betelskipet «Elieser 2». Skipet låg i Brettesnes litt nord for Svolvær. Ei fiskeskøyte la seg ein dag til  skipssida. Dei ville ha om bord ein sjuk mann. Mannen fekk plass på sjukelugaren saman med fleire. På veggen ovanfor senga hang det eit bilete av Jesus. Den sjuke mannen bad so vent om at dette biletet vart snudd med baksida fram. Dette vart gjort, men mannskapet tenkte sitt; her må det bøn til. Nokre dagar etter hadde det skjedd noko. Mannen bad no om at biletet vart snudd på nytt. Eit under hadde skjedd. Vekkingselden var brennande om bord.

Syltesæter fortalde også om eit kretsårsmøte i Sogn og Fjordane. Møtet vart halde på Stårheim, Mathias Orheim si heimbygd. Orheim var og med på møta. Ved avgang frå Stårheim sette «Elieser 2» kursen nordover. Då tok vekkingsmøtet til nede i salen - fullsett av folk om bord. Evangeliske songar og vitnemål tona i salen. Då skipet hadde passert Måløy og skulle til kai i Raudeberg for å sette passasjerar på land kom det beskjed til brua: «Du må ikkje leggje til kai - det er vekking i forsamlingssalen.» Med tårer i auga slakka kapteinen opp og la skipet til ro ute på fjorden. Over 20 personar gav seg over til Gud denne natta.

Mange liknande historier er med på bandet etter Einar Syltesæter.

TO GODE VENER: Einar Syltesæter saman med ein leirdeltakar på YA-leir, Ylvingen 1957.

Emissærane
Einar Berstad har skrive ei mykje interessant bok «Med koffert og kalosjer». Berstad fekk kall, ikkje berre frå leiarar i misjonen, men og frå Gud. Dette kallet var livslangt. Han fortel om den først tida om reisemåtar, kontaktar og forsamlingane. Venting på bussar og lokalbåtar under regn- og snøvêr. Men gledene i emissærlivet var som regel alltid større enn bekymringar. Bodskapen om Jesus Kristus skulle fram. Berstad fortel også om vintersamlingane i Måløy under storsildfisket. Han var forkynnar om bord i Elieser. Fullstappa forsamlingssal. Fiskarar stod og venta på å kome fram med vitnemål om sin Herre og Frelsar. Å, kor gripande det var å lese.

Eg har og lese ei bok av Teodor Trulsen frå Bjorelvnes i Troms. Ein profetskikkelse, original i god meining, trufast mot kallet. Han fortel mange historier frå sitt reiseliv. Eitt av dei er om då han skulle heim til jul. På heimreisa tok han ein tur oppom kretskontoret i Tromsø. Sekretæren hadde fått inn eit ønskje frå Nord-Troms at det var ønskjeleg å få Trulsen som talar på møte i jula. Sekretæren spurde Trulsen om dette var mogeleg. Etter møte over ein lang haust kunne han ikkje svare, men måtte få reise heim og spørje kona kva ho meinte. Då han kom heim og spurde kona om dette, svara ho «Ja, når du har teke mot kallet til teneste, må dette bli som Gud vil». Dei bad Gud om kva som var rett i dette høvet. Begge kom raskt fram til at Trulsen måtte pakke kofferten på nytt og dra til Nord-Troms. Det vart ikkje heimejul dette året.

Eg var fleire gonger oppe i Troms og  Finnmark og tala på kretsmøte der. I Finnmark var det Leif Akselsen som leia arbeidet. Vi besøkte fleire stader både Kautokeino, Karasjok og Båtsfjord, men alltid hadde han eit lotteri på gang og under bilturane vart det fleire stopp. Når vi kom til eit forretningssenter tok han fram loddboka, fann ein stol og baud fram loddbøkene. Det var viktig for han å hjelpe på med ekstra inntekter til misjonen.

Samanslutningstankar
Fleire gonger har det kome forslag om å greie ut spørsmålet om samarbeid eller samanslutning med andre misjonar. Generalsekretær John Olav Larsen var, så langt eg kan sjå, den første som reiste denne saka. Han såg det som naturleg at Indremisjonsselskapet og DISM kunne gå saman. Seinare har det vore ivra for å gå inn i Det Vestlandske Indremisjonsforbund. Minst 4 gonger har desse spørsmåla vore oppe til drøfting på Landsmøta. Misjonsvenene har kvar gong avist forslaga. «Me vil segle vidare på eigen kjøl» vert det sagt.

Stoda i dag
Den indre Sjømannsmisjon sit i dag nærast att som ein ribba misjon. Alle hotella til misjonen er selde ut. Berre 2-3 fiskarheimar att. Pengane etter Sjømannskyrkja  i Oslo og sal av andre eigedomar er, etter det eg forstår, omtrent brukt opp.  Inntektene har minka frå år til år.

Båtar og driftsutstyr er annleis. Fiskarane samlast ikkje i fiskevær slik som før. Foreiningane har krympa inn. Misjonane har ikkje den same appell som før.

Når dette er sagt, vil eg vere varsam med å reise kritikk til dei som har ansvaret for drifta av misjonen.

 Den indre Sjømannsmisjon har stått for noko verdfullt. Arbeidet har vore sterkt Kristus orientert. Kvinner og menn såg først og fremst den åndelege nauda og ut frå dette fann dei innfallsportar inn i folkesjela. Kretssekretærar og fritidspredikantar var viktige medarbeidarar.

 Elieser-båtane hadde sjel. Plankar og spant var gjennomsyrt av åndelege songar, preiker, vitnemål og bøner. Bønerop reiste seg frå kvar ei krå på fiskarheimane og om bord i Elieser-båtane. Det hang Kristusbilete i møtesalar og i maskinrom. Tårer frå staute fiskarar har runne ned på slitne dørkplankar i salen. Vigsla i Faderen, sonen og Den Heilage Ande sitt namn.

Falda hender
Enno er det misjonsvenner med falda hender. Vi ventar på vekking i bygdene våre. Vi må vere lojale overfor dei som stiller sine krefter til disposisjon. La oss ikkje gløyme å takke Gud for det som har vore, men og lyfte dei falda hender til han som kan gje signing og nåde også i dag over Den indre Sjømannsmisjon sitt arbeid.

| La oss ikkje gløyme å takke Gud for det som har vore, men og lyfte dei falda hender til han som kan gje signing og nåde også i dag over Den indre Sjømannsmisjon sitt arbeid.»

Kjelder:
«I Herrens tjeneste blant fiskerne», av Ivar H. Gamman og Axel Remme.
«Med gledesbud til havets folk», av Kjell Hagen.
«Med koffert og kalosjer», av Einar Berstad.

Artikkelen er publisert i Trygg Havn nr 1/2025.
På nettsida er artikkelen litt forkorta.